دست نی ، تا دست جنباند به دفع          نُطق نَی ، تا دَم زند از ضُر و نفع ( 614 )

تو ز قرآن باز خوان تفسیر بیت              گفت ایزد : ما رَمَیتَ اِذ رَمَیت ( 615 )       

گر بپرانیم تیر ، آن نَی ز ماست             ما کمان و ، تیر اندازش خداست ( 616 )

این نه جبر ، این معنی جباری ست          ذکر جباری ، برایِ زاری ست ( 617 )

زاری ماشد دلیل اضطرار                    خجلت ما شد دلیل اختیار ( 618 )

گر نبودی اختیار این شرم چیست ؟         وین دریغ و خجلت و آزرم چیست ؟ ( 619 )

در این ابیات مولانا به بحث جبر و اختیار میپردازد . جبر و اختیار از مباحث بسیار مهم  و در عین حال دشوار است . همه ی اندیشمندان به نوعی به بحث جبر و اختیار پرداخته اند و هر کدام یکی را انتخاب کرده اند . البته این بحث موضوع مقاله ما نیست اما به تناسب بحث مختصری به آن خواهیم پرداخت . سوال اینست که آیا ما در رفتار و اعمال خود آزادیم یا مجبور ؟ آیا قدرت انتخاب داریم یا نداریم ؟ آیا سرنوشت ما از پیش تعیین شده است یا خود آن را رقم میزنیم . همه میدانیم ما اختیار خیلی چیزها را نداریم مثلا در چه خانواده ای متولد شویم . پسر باشیم یا دختر . زشت باشیم یا زیبا ، باهوش متولد شویم یا کم هوش ، در چه منطقه جغرافیایی متولد شویم و ... اما در طول زندگی میبینیم در مواردی که از ما مسئولیت خواسته اند اختیار نیز داریم . مثلا رفتار صحیح داشته باشیم یا غلط . سالم زندگی کنیم یا ناسالم . دنبال کار برویم یا بیکاره باشیم به دنبال علم برویم یا بی سواد باشیم مولانا اختیار را انتخاب کرده است و چند دلیل برای آن آورده است به شرح زیر :

1 – خجالت کشیدن : اگر ما اختیار نداشته باشیم دلیلی ندارد به خاطر اعمال ناشایست خود خجالت بکشیم .

2 – تعلیم و تربیت : اگر مختار نباشیم تعلیم و تربیت بی معناست چون اگر بپذیریم سرنوشت هر کس از پیش تعیین شده است پس با تعیم و تربیت نمیتوان آن را تغییر داد . البته انتخاب این ابیات فقط برای بیت 615 است که مولانا به آیه ای از قرآن مجید در خصوص پیامبر اشاره کرده است که ظاهرا معنی جبر میدهد و چون مولانا به جبر معتقد نیست ابیات دیگری برای توضیح آن میسراید . امام صادق ( ع ) مبحث جدیدی در خصوص جبر و اختیار مطرح کرده که بسیار دقیق است . میفرماید نه جبراست و نه تفویض ( اختیار ) بلکه امری است بین دو امر .

اما توضیح ابیات

614 : دست نی ، تا دست جنباند به دفع          نُطق نَی ، تا دَم زند از ضُر و نفع ( 614 )

معنای لغات    نطق : سخن ، کلام     ضُر : زیان و ضرر      نفع : متضاد ضر ، سود 

معنای بیت : هر نقشی که خدا در موجودات مینگارد ، هیچ فردی نمیتواند جلوی او را بگیرد . و هیچ زبانی نمیتواند از سود و زیان دم زند . خلاصه هیچ موجودی نمیتواند در برابر هستی مطلق ، شان و مقامی مستقل داشته باشد .

615 : تو ز قرآن باز خوان تفسیر بیت              گفت ایزد : ما رَمَیتَ اِذ رَمَیت ( 615 )       

معنای بیت : برای فهم این بیت آیه قرآن را بخوان که میفرماید : ( فما رمیت اذ رمیت و لکن الله رمی ) ای پیامبر ، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی ، بلکه این حق تعالی بود که تیر به سوی مشرکان پراند . آیه 17 سوره انفال : مقصود اینست که پیامبران و اولیای خدا همگی ابزار فعل خداوند هستند و هر کاری که از آنان سر میزند همان فعل و کار خداست . این آیه در جنگ بدر نازل شده است .

616 : گر بپرانیم تیر ، آن نَی ز ماست             ما کمان و ، تیر اندازش خداست ( 616 )

معنای بیت : اگر ما تیر بیندازیم این تیر انداختن از ما نیست . زیرا ما در دست خداوند مانند کمانیم و تیر انداز این کمان خداوند است . پس انسان ابزاری است در دست خداوند .

617 : این نه جبر ، این معنی جباری ست          ذکر جباری ، برایِ زاری ست ( 617 )

معنای بیت : این مواردی را که گفتیم به معنای جبر نیست . بلکه مقام جباری را بیان میکنیم . و ذکر جباری خداوند برای اینست که در مقابل خداوند زاری کنیم و او را همیشه همه کاره بدانیم .

توضیح : جبار از صفات خداوند است که در آیات پایانی سوره مبارکه حشر آمده است

618 : زاری ماشد دلیل اضطرار                    خجلت ما شد دلیل اختیار ( 618 )

معنای بیت : اگر ما به درگاه خداوند زاری میکنیم دلیل بر اضطرار و بیچارگی ما در مقابل خداوند است و شرمندگی و خجلت ما از کارهای ناپسند دلیل اختیار ماست .

619 : گر نبودی اختیار این شرم چیست ؟         وین دریغ و خجلت و آزرم چیست ؟ ( 619 )

معنای بیت : اگر اختیار نداشته باشیم پس چرا شرمگین میشویم . این افسوس خوردن و خجالت کشیدن و حیا و شرم برای چیست ؟ فقط برای اینست که ما اختیار داریم بعضی کارها را انجام ندهیم .

زجر استادان و شاگردان چراست ؟      خاطر ، از تدبیرها گردان چراست ؟

همینطور اگر اختیار نباشد چرا استادان شاگردان را سرزنش و تنبیه میکنند و چرا انسان قبل از انجام هر کاری درباره سود و زیان آن اندیشه میکند .پس ما اختیار داریم و میتوانیم جهت صحیح را انتخاب کنیم زیرا :

1 – پس از کارهای ناشایست خجالت میکشیم .

2 – نظام تعلیم و تربیت داریم

3 – برای کارها تدبیر به خرج میدهیم .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: